Tin cô Cầm mất
Thời buổi bối rối, văn nhân, mặc khách xứ Tàu ẩn dật đâu hết. Nơi cửa quan giao tiếp, toàn một loại hách dịch, trịch trên. Cố giữ lấy quốc thể, sứ bộ khéo léo vượt quạ mọi hạch sách vớ vẩn mà phía sau chỉ là sự vòi vĩnh quà lạ vùng Lĩnh Nam cũ. Có những phút ông chánh sứ cười một mình.
Chuyến
đi này, ông làm được nhiều thơ. Ông thường đọc cho ông phó sứ và đoàn
tuỳ tùng nghe. Ông chửi Tần Cối, ông ca ngợi Khuất Nguyên những lời bạo
dạn nhất…
Sứ bộ trèo đèo lội suối để về đến đất Lạng Sơn vào cuối năm, ai cũng nóng lòng về nước. Khâu cuối cùng bị quan Tổng đốc Quảng Tây chơi lỡm. Ông ta giữ sứ bộ ở Nam Ninh mất một ngày về chuyên không đâu. Thế là lại thêm một cái tết xa nhà, xa đất nước! Quãng hăm lăm tết, ông Nguyễn nhận được một phong thư. Từ lúc đọc xong, ông bần thần mãi. Ông bỏ cơm chiều, khoảng chín giờ tối mới chịu dùng một bát canh nấm.
Quan phó sứ tưởng có việc hệ trọng vào vấn an. Ông Nguyễn đưa cho xem lá thư và lưu ý đến đoạn sau này :
“…
Anh đành phải nói em hay: Cô Cầm đã mất đêm hăm ba tết! Gần đây, do chơi
bời, buông thả, giọng hát của cô xuống rất nhanh. Cô trái tính, không
chịu ở đâu lâu, thích đâu thì tìm đến hát vài tối lại bỏ đi… Rồi do tuổi
tác nhiều, tính tình biến đổi, không ai chịu mờị cô nữa! Cô rời bỏ các
nhà quan sống lẫn với đám hát rong ở cổng đình, cổng chợ, uống rượu,
chơi bời thâu đêm suốt sáng! Một buổi sớm, ở cửa chợ Đồng Xuân, người ta
thấy một cái xác nằm co quắp úp mặt vào tường. Té ra là cô Cầm hát đêm
về, đang say, trúng cảm không ai biết. Cô lăn lộn một hồi rồi chết, tay
còn giữ khư khư cây đàn Nguyễn…”
Quan chánh sứ thở dài. Lại một đêm mất ngủ. Ông nhớ về buổi gặp gỡ cuối
cùng người xấu số. Ông nghĩ về những con người tài hoa hay lận đận. Ông
nghĩ xa xôi đến cả bà mẹ của mình. Nếu bà không, gặp cụ Thượng Nguyễn
thì số kiếp sẽ ra sao? Ông nhớ đến người tiểu thư bồng con bên bờ hồ Tây
trong dinh thự hoang tàn của Quận công họ Hoàng… Trăng lạnh lẽo như
trăng đêm nào ở hồ Giám nọ, một vầng trăng về sáng! Lạnh lẽo quá, cô đơn
quá! Ôi cái Tết ở đất nước người tẻ quá đỗi, buồn đến chết người.
